در درون ما و در اطرافمان، صداهای فرامو‌ش‌شده‌ای وجود دارند که ما را به شنیدن فرامی‌خوانند؛ صداهایی اصیل که از آن سوی دیوارها می‌آیند و هر دل‌افسرده‌ای را به ضیافتِ برادری دعوت می‌کنند.
ما در پشت حصارها تنها شده‌ایم و از فرط یأس، خود را به اسباب‌بازی‌هایمان مشغول می‌کنیم تا فراموش کنیم. حالا اسباب‌بازی‌هایمان بزرگ و بزرگ‌تر شده‌اند؛ به اندازه‌ی یک ورزشگاه.
اما گویی یکی از این اسباب‌بازی‌ها دارد چیزی نجوا می‌کند…صدای شلوغیِ بعد از گُل [گلِ خورده شده] را در گوش‌هایتان کم کنید…به نیم‌کت‌ها، به رج‌های سیمانی استادیوم، به آجر دیوارها گوش فرادهید…آن‌ها قصه‌ای برای گفتن دارند:

* * *

صدایی بلندتر از آسمان‌خراش

در دسامبر 2010، قطر توانست امتیاز میزبانی جام جهانی 2022 را نصیب خود کند.

شادی امیر قطر از کسب میزبانی جام جهانی 2022

شادی مردم از کسب میزبانی جام جهانی

مرد قطری، بعد از شنیدن خبر میزبانی کشورش، سجده‌ی شکر می‌گزارد.

***

بر طبق برآوردهای مالی، قطر به منظور آماده‌سازی خود جهت این مسابقات، 100 میلیارد دلار صرف ساخت‌ و سازهای مختلف خواهد کرد: فرودگاه جدید، خطوط مترو، جاده‌ها، یک شهر جدید، هتل‌های مجهز، آسمان‌خراش‌ها و استادیوم‌های متعدد.

ورزشگاه الوکره

ورزشگاه دوحه

دوحــــه

***

بر طبق آمار سازمان عفو بین‌الملل^[1]، 1 میلیون و 700 هزار نفر کارگر مهاجر در قطر مشغول به کار هستند. 90 درصد نیروی کار این کشور را مهاجران تشکیل می‌دهند^[2]. مصر، فیلیپین، نپال و هند و بسیاری از کشورهای دیگر، در قطر، کارگر مهاجر دارند. از سال 2010 که قطر میزبانی جام جهانی را به دست آورد، شمار این کارگرانِ مهاجران، افزایش بسیاری پیدا کرد. کشور قطر برای آماده‌سازی و ساخت‌ ساختمان‌های لازم برای برگزاری جام‌جهانی ۲۰۲۲، دست‌کم یک میلیون کارگر خارجی وارد کشور کرده است^[3].

***

رسانه‌های بین‌المللی، اتحادیه‌های کارگری در سراسر دنیا و سازمان‌های حقوق بشری، وضعیت کارگران مهاجر، که بیشتر آن‌ها در بخش راه و ساختمان‌سازی مشغول به کار هستند را زیر نظر گرفته‌اند و مسائل نگران‌کننده‌ی بسیاری را مشاهده کرده‌اند.

***

آن‌طور که سازمان عفو بین‌الملل گزارش داده است صدها کارگر در حین آماده‌سازی قطر برای برگزاری جام جهانی فوتبال مرده‌اند^[4]. از سال ۲۰۱۰ تا 2014، حدود ۱۲۰۰ کارگر جان خود را در ارتباط با احداث بنا‌های مربوط به جام جهانی ۲۰۲۲ از دست داده‌اند^[5]؛ تقریبا هر روز یک نفر^[6].

***

سازمان عفو بین‌الملل در یک گزارش میدانی مفصل^[7]، برخی از اصلی‌ترین اشکال سوءاستفاده و ظلم نسبت به کارگران مهاجران که در قطر مشغول به کار هستند را شرح داده است:

• کارگران، [پس از رسیدن به مقصد کاری‌شان] متوجه می‌شوند که شرایط کار و زندگی در اینجا، با آنچه که استخدام‌کنندگان در ابتدای کار به آن‌ها وعده داده بودند، متفاوت است؛ فی‌المثل دستمزدها پایین‌تر از توافق اولیه است.
• دستمزد بسیاری از کارگران، ماه‌ها دیرتر از زمانِ مقررِ آن داده می‌شود یا اینکه اصلا داده نمی‌شود.
• کارفرماها، مدارک و قراردادهای لازم را با بسیاری از کارگران امضا نمی‌کنند و به این ترتیب، آن‌ها را تحت فشارِ دستگیری توسط مأموران دولتی قرار می‌دهند [از این ابزار به عنوان اهرمی برای تهدید و کنترل کارگران استفاده می‌کنند].
• کارفرماها، گذرنامه‌ی کارگران مهاجر را از آن‌ها می‌گیرند و حتی به آن‌ها اجازه‌ی خروج از کشور [و بازگشت به کشور خود] را نیز نمی‌دهند.
• کارگران به نحوی طاقت‌فرسا و با ساعات بسیار طولانی، وادار به کار می‌شوند و کارفرماها حاضر به تأمین سلامت و ایمنی آن‌ها در محیط کار نیستند.
• کارفرماها، کارگران را در محیط‌های کثیف، شلوغ و نامناسب اسکان می‌دهند.

سعید آدری، مدیر مسائل جهانی در سازمان عفو بین‌الملل، می‌گوید که کارگران خارجی در قطر با «تبعیض سیستماتیک» روبرو هستند و حقوق بدیهیِ انسانی آن‌ها زیرپا گذاشته می‌شود^[8].

***

بسیاری از کارفرماها، در حالی که کاگران را به کار گرفته‌اند، برگه‌ی اجازه‌ی اقامت را برای کارگرها آماده و یا تمدید نمی‌کنند؛ در حالی که بر طبق قانون قطر باید چنین کاری را انجام دهند. برگه‌ی اجازه‌ی اقامت، برای کارگر اهمیت زیادی دارد، زیرا نشان می‌دهد که زندگی و کار او در کشور، قانونی است. بدون این اجازه‌نامه‌ها، کارگران ممکن است که زندانی و یا جریمه شوند. کارفرماها، این اجازه‌نامه‌ها را در اختیار کارگران قرار نمی‌دهند و به همین دلیل بسیاری از این کارگران، از خوابگاه و محل کارشان حتی بیرون نمی‌توانند بیاییند، چون از دستگیر شدن توسط مأموران دولتی می‌ترسند^[9].

***

وضعیت امنیتی این کارگران از دیگر مسایل بسیار بحث‌برانگیز است. به گفته سازمان عفو بین‌الملل، در سال ۲۰۱۴ میلادی، ۴۴۱ کارگر خارجی، از هند و نپال، دو کشوری که بیشترین شمار کارگران را در قطر دارند، حین آماده‌سازی تاسیسات و تجهیزات جام جهانی، جان خود را از دست داده‌اند.
برخی از کارگران به دلیل حوادثِ رخ داده در محل کار، جان خود را از دست داده‌اند و برخی دیگر به دلیل ناراحتی قلبی درگذشته‌اند. فقط در بازه‌ی زمانی ژوئن تا آگوست ۲۰۱۳، دست‌کم ۴۴ کارگر بر اثر سکته قلبی و سوانح ناشی از کارِ سخت، جان خود را از دست دادند^[10].

***

گزارش‌های نهادهای حقوق بشری اعلام می‌کنند که کارگران خارجی مجبورند حتی در دمای پنجاه درجه‌ی سانتیگراد نیز کار کنند و گاه حتی آب آشامیدنی نیز در اختیار آن‌ها قرار نمی‌گیرد^[11].

***

نهادهای حقوق بشری تا کنون بارها از وضعیت مسکونی اسف‌بار کارگران مهاجر در قطر انتقاد کرده‌اند. محل اسکان کارگران در اغلب موارد غیربهداشتی بوده و بسیار بیش از گنجایش آن پر می‌شود. نشریه‌ی گاردین در مقاله‌ای وضعیت کارگر خارجی در قطر را «بردگی مدرن» توصیف کرده بود.

***

کارگران گاه تا هفت ماه چشم‌انتظار دریافت دستمزد خود هستند. در صورت اعتراضِ آنان، این خطر وجود دارد که مقامات قطر بدون پرداخت حقوق عقب‌مانده‌شان، آنان را از این کشور اخراج کنند.
دی‌پاک، یک فلزکار که در استادیوم خلیفه‌ مشغول به کار بود، به گروه‌های حقوق بشری گفت که زندگی در این‌جا «شبیه زندگی در زندان است». او افزود: «صاحب‌کارم به من گفت: اگه میخوای توی قطر بمونی، باید صدات در نیاد و کار کنی!»^[12]

«خانواده‌ام الان آواره شده‌اند. دو تا از بچه‌هام که کوچک‌ترند، مجبور شده‌اند ترک تحصیل کنند. …هر روز نگران و عصبی‌ام؛ شب‌ها نمی‌تونم بخوابم. این وضعیت برام، واقعا یه شکنجه است.»
(بخش از گفته‌های پِرِم؛ فلزکاری که در استادیوم خلیفه کار می‌کند؛ اهل نپال است و ماه‌هاست که دستمزدش را نداده‌اند)

***

یکی از قوانین بسیار ظالمانه‌ی کار در قطر، قانون «کفاله» یا «قانون ضمانت^[13]» نام دارد. قانون مزبور کارگران مهاجر را موظف می‌کند که در صورتی که بخواهند کشور را ترک کنند یا کارشان را تغییر دهند، باید از کارفرمای خود اجازه‌نامه‌ای داشته و آن را ارائه دهند. به گفته‌ی مسئولان عفو بین‌الملل، این امر سبب می‌شود که کارگرانی که در قطر مورد سوءاستفاده و استثمار قرار گرفته‌اند، به‌راحتی امکان خروج از این کشور را نداشته باشد و به کار اجباری وادار شوند.
234 تن از کارگران باغبانی که برای ساخت تأسیسات ورزشی جام جهانی ۲۰۲۲ به کار گرفته‌شده‌ بودند، به عفو بین‌الملل گفته‌اند که مقامات قطری، گذرنامه‌های آنان را ضبط کرده‌اند تا آنان نتوانند پیش از پایان قراردادشان قطر را ترک کنند.

سازمان عفو بین‌الملل در سال ۲۰۱۴، با انتشار گزارشی در مورد استثمار کارگران ساختمانی در قطر، انتقاد کرده و متذکر شده بود که صاحبان و کارفرمایانِ صنایع ساختمانی، کارگران خارجی را «در حکم حیوانات» تلقی می‌کنند.

***

وضعیت کاری زنان

سازمان عفو بین‌الملل در ماه آوریل 2014، گزارشی انتقادآمیز از وضعیت زنان کارگر خارجی و مهاجر در قطر منتشر کرده و از جزئیات خشونت، شکنجه و بردگی آنان پرده برداشته است.

بیش از نیمی‌ از زنان مهاجری که در قطر هستند، به کار خانگی مشغول‌اند. قوانین قطر در مورد کار خانگی، برای ساعات کار در روز و برای روزهای کاری در هفته، هیچ محدودیتی قرار نداده‌اند. زنان کارگر خارجی در قطر، مجبورند تا ۱۰۰ ساعت در هفته کار کنند.
کار اجباری، خشونت‌فیزیکی و خشونت جنسی بخشی از مصایبی است که زنان کارگر خارجی در قطر به شکل مداوم با آن مواجه‌اند.
سعید آدری می‌گوید:« بسیاری از این زنان کارگر حق ترک منزل کارفرما را ندارند. اگر هم جرات کنند و به کارفرما بگویند که می‌خواهند از خانه بروند، یا کتک می‌خورند یا تهدید به خشونت فیزیکی می‌شوند.»
دست‌کم ۸۴ هزار زن کارگر مهاجر در کشورهای عرب حوزه‌ی خلیج فارس به کار طاقت‌فرسا مشغول‌اند و بیشتر آن‌ها از کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا برای کار به این کشورهای عرب‌نشین وارد می‌شوند.
گزارش عفو بین‌الملل می‌گوید وضعیت این زنان با «برده» فرق چندانی ندارد. آن‌ها اگر از خانه‌ی کارفرما بروند، به عنوان «فراری» به پلیس گزارش شده و بازداشت و روانه‌ی زندان می‌شوند. کارگران بدون اجازه‌ی کارفرما حق ترک کشور و بازگشت به وطن خود را هم ندارند.

***

دولت قطر در جوابیه‌ی یکی از گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل نوشت: «دولت قطر احساس می‌کند که سازمان عفو بین‌الملل وضعیت کار در قطر را در کنار وضعیت کار در سایر کشورها که مسائل مشابهی دارند، قرار نمی‌دهد. قطر به طور جدی قصد دارد تا وضعیت کار در این کشور را به بالاترین سطح استاندارد برساند اما به دلایل نامعلوم، سازمان عفو بین‌الملل هیچ‌گونه مقایسه‌ای بین قطر و سایر کشورهایی که تعداد زیادی از مهاجران را برای رسیدن به رشد و توسعه‌ی سریع به کار می‌گیرند، صورت نمی‌دهد^[14].»
دولت قطر سال‌هاست وعده می‌دهد که قانون فعلی کار و حقوق کارگران را بازبینی خواهد کرد.

***

***

رگینا اشپوتل، کارشناس عفو بین‌الملل در امور قطر می‌گوید: «فیفا از زمان اعطای میزبانی جام جهانی ۲۰۲۲ به قطر در سال ۲۰۱۰، تاکنون اقدامات و تلاش‌های کافی انجام نداده تا کارگران مهاجر به شرایط و وضعیتی انسانی برسند.»
فیفا به خاطر فشارها و بحث‌های مختلف درباره‌ی گرمای قطر در فصل تابستان، جام جهانی را به فصل زمستان منتقل کرد اما در برابر حقوق از دست رفته‌ی کارگران، ساکت باقی مانده است.
اشپوتل هم‌چنین گفت: «اگر فیفا به سرعت واکنش نشان ندهد و کاری نکند، مسئول و مقصر این امر خواهد بود که جام جهانی ۲۰۲۲ در قطر روی دوش هزاران کارگر مهاجر استثمارشده برگزار می‌شود.»
کارشناسان سازمان عفو بین‌الملل پیش‌بینی می‌کنند که شمار کارگران خارجی برای ساخت تأسیسات ورزشی جام جهانی ۲۰۲۲ در قطر در طی دو سال آینده (تا سال 2018) ده برابر شده و به ۳۶ هزار نفر افزایش یابد^[15].

***

تعدادی از مردم به همراه اتحادیه‌های کارگری، در زوریخ (سوئیس) در مقابل دفتر جهانی ریاست فیفا، اعتراض خود به وضعیت کارگران قطری را اعلام کردند:

«به فیفا و حامیان مالی آن بگویید که استثمار کارگران را متوقف کنند!»
سازمان عفو بین‌الملل در سایت خود^[16]، دادخواستی تهیه کرده تا از فیفا بخواهد به وضعیت کارگران در قطر هر چه زودتر رسیدگی کند. یکی از کمترین کارهایی که می‌توان برای حمایت از این کارگران انجام داد، امضا کردن این دادخواست و معرفی کردن آن به دیگران است.

***

مصطفی قدری^[17]، پژوهشگر «حقوق مهاجرانِ منطقه‌ی خلیج فارس» در سازمان عفو بین‌الملل، می‌گوید: «اگر شرایط تغییر نکند و برای اصلاح این وضعیت هر چه زودتر کاری صورت نگیرد، هر طرفدار فوتبالی باید از خود بپرسد:
آیا ما در حال استفاده از خون و عرق و اشک‌های کارگران مهاجر نیستیم؟^[18]»^[19]

منابعی برای مطالعه‌ی بیشتر:

1. برخی از اخبار و گزارش‌های مهم درباره‌ی کارگران درگیر در جام جهانی را می‌توانید در این‌جا و این‌جا ببینید.
2. گزارشی درباره‌ی وضعیت زنان مهاجر، را می توانید در این‌جا ببینید.
3. گزارشی درباره‌ی کارگران ساختمانی مهاجر، را می توانید در این‌جا ببینید.
4. فیلمی درباره‌ی استثمار سازمان‌یافته‌ی کارگران را می‌توانید در این‌جا ببینید.

کلیدواژه: جام جهانی- فوتبال- ورزش- کارگران مهاجر- عدالت- خشونت- تغییر

1.  Amnesty International ↑
2.  http://globalnews.ca/news/2610395/dion-to-meet-qatari-counterpart-day-after-amnesty-report-alleges-labour-abuse-in-qatar/ ↑
3.  http://www.dw.com/fa-ir/%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%B5%D8%AF%D9%87%D8%A7-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%82%D8%B7%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86/g-18465332 ↑
4.  http://www.dw.com/fa-ir/%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%B5%D8%AF%D9%87%D8%A7-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%82%D8%B7%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86/g-18465332 ↑
5.  http://www.dw.com/fa-ir/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF-%D8%AF%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B9%D9%81%D9%88-%D8%A8%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AB%D9%85%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B7%D8%B1/a-18058021 ↑
6.  http://www.bbc.com/news/magazine-33019838 ↑
7.  https://www.amnestyusa.org/sites/default/files/mde220102013eng.pdf ↑
8.  http://www.dw.com/fa-ir/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF-%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%B9%D9%81%D9%88-%D8%A8%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B7-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B7%D8%B1/a-17590459 ↑
9.  https://www.amnesty.org/en/latest/campaigns/2016/03/qatar-world-cup-of-shame/ ↑
10.  http://www.dw.com/fa-ir/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF-%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%B9%D9%81%D9%88-%D8%A8%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B7-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B7%D8%B1/a-17590459 ↑
11.  http://www.dw.com/fa-ir/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF-%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%B9%D9%81%D9%88-%D8%A8%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B7-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B7%D8%B1/a-17590459 ↑
12.  http://globalnews.ca/news/2610395/dion-to-meet-qatari-counterpart-day-after-amnesty-report-alleges-labour-abuse-in-qatar/ ↑
13.  Sponsorship Law ↑
14.  http://www.bna.bh/portal/en/news/699409 ↑
15.  http://www.dw.com/fa-ir/%D8%B9%D9%81%D9%88-%D8%A8%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AB%D9%85%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D8%A7%D9%85-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DB%B2%DB%B0%DB%B2%DB%B2-%D9%82%D8%B7%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF/a-19152860 ↑
16.  https://www.amnesty.org/en/get-involved/take-action/stop-fifa-and-sponsors-world-cup-exploitation ↑
17.  Mustafa Qadri ↑
18.  http://www.theguardian.com/football/2015/dec/01/amnesty-international-qatar-world-cup-migrant-workers ↑

19. هدف از آشنا شدن با وضعیت کارگران مهاجر در قطر، ایراد گرفتن از کشورهای خلیج فارس و یا بیانِ مشکلاتِ دیگران برای دست و پا کردنِ مشروعیت پوشالی برای خود نیست. امید است که با خواندن این متن، با حقوق کارگران بیشتر آشنا شویم؛ به مسأله‌ی عدالت حساس‌تر شویم؛ در آینه‌ی دیگران وضعیت خود و کشور خود را ببینیم و برای تغییر و رقم خوردن زیبایی بیش از پیش بکوشیم. ↑