نگاهی اجمالی به زندگی و آموزه‌های مهاتما گاندی از دریچه‌ی کتاب «راه عشق: داستان تحول روحی مهاتما گاندی»

***

«آن‌که در خِرَد زندگی می‌کند

خویشتن را در همه

و همه را در خویشتن می‌بیند.

عشقش به پروردگار عشق

تمامی آمال خودخواهانه را

– که شکنجه‌ی روح‌اند –

در او محو کرده است.»

***

برای ما، که دیریست در تنگنای نومیدی زندگی می‌کنیم و حیات روزمره‌مان آکنده است از جهل و روزمرّگی، ملاقات با انسانی که خود را به‌تمامی وقف قدرت قهّارِ عشق کرده باشد، بیشتر به افسانه می‌ماند.

با این حال، مهاتما گاندی، اصلاح‌گر و رهبر مردمی هندی، مردی است که – به تعبیر اکنات ایسواران، نویسنده‌ی کتاب «راه عشق» – «زندگی‌اش را به یک اثر تمام و کمال هنری بدل کرده» و کوشیده است تا چنان که خود می‌گوید: «زندگی‌اش، پیغامش باشد.»

او، که اغلب به عنوان رهبری در مبارزه با تبعیض نژادی، استعمار و استبداد شناخته می‌شود، مردی است که تجربه‌ی زندگی‌اش، در تمامی جزئیات آن، نمودی است از سخت‌کوشی و ممارست پیوسته برای تحقق حقیقت، و تخلق به صفات و آدابی که لازمه‌ی استقرار کامل محبت و زیبایی در جان و جهان اوست.

کتاب «راه عشق: داستان تحول روحی مهاتما گاندی»، کتابی است که گاندی را نه تنها به عنوان اصلاح‌گری اجتماعی و مبارزی علیه ستم، که به عنوان انسانی در جستجوی حقیقت به تصویر می‌کشد؛ چنان که گاندی خود نیز می‌گفت: «[من] فقط جوینده‌ای فروتن هستم که در جست‌وجوی حقیقت است و در راه رسیدن به آن از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کند. [من] هیچ ایثاری را در راه دیدنِ رو در روی خدا بسیار نمی‌شمارم. تمامی فعالیت‌های من، چه آن‌ها که اجتماعی یا سیاسی تلقی می‌شوند و چه آن‌ها که انسان‌دوستانه و اخلاقی انگاشته می‌شوند، در جهت تحقق همین هدف هستند».¹

این کتاب در چهار فصل با نام‌های «استحاله»، «راه عشق»، «مادر و فرزند» و «گاندی به مثابه‌ی یک انسان» تنظیم شده است.مؤلف کتاب، «اکنات ایسواران»، خود نیز یک آموزگار آموزه‌های حقیقت‌محورانه‌ی هندوست و در دوران حیات گاندی برای فهم راز قدرت روحی مهاتما، به دیدار وی رفته است. ایسواران، در این کتاب کوشیده تا – آن‌چنان که در پیشگفتار کتاب آمده – به پرسش‌هایی از این دست پاسخ دهد: «چگونه جوانی ناکام و بدون جذابیت … که تنها [ویژگی منحصر به‌فرد] او ترس بی‌حدش از تاریکی و گوش‌های بزرگ و بدشکلش بود، توانست تبدیل به رهبر پرجاذبه‌ای شود که حتی رقبای قسم‌خورده‌ی او نیز نتوانند در مقابل شخصیتش مقاومت کنند؟ این جوان عصبی و خشن، چگونه آموخت که همه‌نوع انتقاد اهانت‌آمیز را بشنود، آن‌ها را با رویی بشاش تحمل کند و در مقابل دشمن تهدیدگرش به‌گونه‌ای برخورد کند که گویی دوستی دیرینه را پس از مدت‌ها یافته است؟ در یک کلام، او چگونه توانست شخصیت خُرد و حقیر موهانداس ک.گاندی را به حد یک مهاتما² که عظیم‌ترین نیرو برای تکامل بشر است، ارتقا بخشد؟»

در متن زیر، با روایت خلاصه‌ای از فصل‌های کتاب، از دریچه‌ی چشمان «اکنات ایسواران» ‌نیم‌نگاهی به زندگی و آموزه‌های مهاتما گاندی خواهیم انداخت.

1. به نقل از کتاب «گاندی و لوترکینگ: قدرت مبارزه‌ی عاری از خشونت»، نوشته‌ی مری کینگ، ترجمه‌ی شهرام نقش تبریزی، نشر نی، چاپ اول، ص112. ↩︎
2. مهاتما، که بعدها گاندی به آن ملقب شد و اکنون اغلب بدین نام شناخته می‌شود، به معنای «روح بزرگ» است. ↩︎