بسم الله الرحمن الرحیم
در قسمت پیش راهکارهایی برای تشویق به مطالعه در خانواده ارائه شد. در این قسمت ان‌شاءالله به ارائه‌ی چند راهکار قابل اجرا در مدرسه می‌پردازیم. طبیعتاً اینجا نیز انتظار می‌رود هر یک از دوستان، به ویژه معلمان و دیگر کسانی که تجربه‌ی کار با دانش‌آموزان را دارند، با ارسال نظرات خود به اصلاح و تقویت این فعالیت‌ها کمک نمایند.
معرفی کتاب
معرفی کتاب توسط معلم سر کلاس درس انگیزه‌ی خوبی در دانش‌آموزان برای مطالعه‌ی آن کتاب ایجاد می‌کند. معرفی می‌تواند به شکل‌های مختلفی صورت گیرد، که بعضی از آن‌ها شوق بیشتری را در دانش‌آموزان برمی‌انگیزند. اینکه معلم موقع درس دادن از کتاب دیگری نام ببرد و از بچه‌ها بخواهد برای فهم بیشتر به آن مراجعه کنند، خود نوعی معرفی است، اما ممکن است خیلی از دانش‌آموزان به این معرفی توجه چندانی نکنند. شیوه‌ی بهتر وقتی است که معلم کتاب را با خود سر کلاس بیاورد و با نشان دادن تصویرهایی از کتاب و توضیح دادن مختصر بخش‌هایی از آن، کتاب را معرفی کند.
با این مقدمه، طبیعتاً به شیوه‌های دیگری از معرفی نیز می‌توان فکر کرد. مثلاً می‌توان با ذکر یک موقعیت پرسشی را مطرح کرد و پس از بحث کوچکی با دانش‌آموزان، وقتی که اشتیاق آن‌ها به دانستن جواب برانگیخته شد، آن‌ها را برای کشف جواب به کتاب یا کتاب‌هایی ارجاع داد. گاهی حتی می‌توان پیدا کردن جواب این پرسش را در بین دانش‌آموزان به مسابقه گذاشت. به همین ترتیب، مناسبت‌های ویژه فرصت خوبی برای تشویق دانش‌آموزان به مطالعه در مورد آن مناسبت است. در این مورد نیز یک بحث ابتدایی سر کلاس توسط معلم ضروری است، تا در طی این بحث دانش‌آموزان متوجه اهمیت موضوع و چیزهایی که نمی‌دانند بشوند.
کتابخانه
وجود یک کتابخانه‌ی خوب در مدرسه می‌تواند تأثیر بسیار مثبتی بر اشتیاق دانش‌آموزان به مطالعه‌ی مفید داشته باشد. دانش‌آموزان در مدرسه می‌توانند به چند شکل از کتابخانه دسترسی داشته باشند. در ادامه به بعضی برنامه‌های مربوط به کتابخانه‌ها می‌پردازیم.
کتابخانه‌ی کلاسی
در هر کلاس با توجه به رده‌ی سنی دانش‌آموزان و نیازهای آن‌ها می‌توان کتابخانه‌ای شامل کتاب‌های درسی و غیر درسی داشت. معلم در حین درس دادن می‌تواند کتاب‌های موجود و مربوط به موضوع درس را معرفی کند. در ضمن معلم می‌تواند پرسش‌هایی مطرح کند و جواب آن‌ها را به آن کتاب‌ها ارجاع دهد. بچه‌ها در ده دقیقه‌ی آخر کلاس می‌توانند از کتاب‌ها استفاده کنند و جواب پرسش‌ها را نیز جستجو کنند.
بهتر است مطالعه‌ی کتاب‌ها در یک حین یک برنامه اتفاق بیفتد. مثلاً معلم بچه‌ها را به گروه‌هایی تقسیم کند و کتاب و یا بخشی از کتابی را به عهده‌ی هر گروه بگذارد و از آن‌ها بخواهد سؤالاتی از آن طرح کنند و از گروه دیگر بپرسند و این کار به صورت مسابقه اجرا شود. یا اینکه کسی قسمتی از کتاب را بخواند و سعی کند به هم‌گروهیش تفهیم کند و در صورت امکان آن شخص آن ماجرا را بازی کند.
غیر از مطرح کردن پرسش، معلم می‌تواند درس خود را به بخش‌هایی تقسیم کرده و از بچه‌ها بخواهد که سمینار قسمت‌های خاصی را ارائه دهند و از کتاب‌های دیگری نیز استفاده کنند.
پرسش‌ها و مسائلی که در تابلو مدرسه یا تابلویی در کلاس مطرح می‌شود می‌تواند به استفاده از کتابخانه‌ی کلاسی کمک کند.
کتابخانه مدرسه
در ابتدا باید این سؤال‌ها را بپرسیم که در کتابخانه چه کارهایی می‌توان انجام داد؟ چه نیازهایی از بچه‌ها می‌تواند در کتابخانه برآورده شود؟ کتابخانه به چه چیزهایی نیاز دارد؟ بچه‌ها چه نقشی در ارتقای کار کتابخانه می‌توانند داشته باشند؟ و در کل، کتابخانه برای بچه‌ها چه می‌تواند باشد؟ مثلاً بچه‌ها چه خاطراتی می‌توانند در کتابخانه داشته باشند؟ فکر کردن به این سؤال‌ها به کشف فعالیت‌های مناسب کمک می‌کند.
بهتر است در ابتدای سال تحصیلی در یک جلسه‌ی خاص، امکانات کتابخانه و همین‌طور قوانین و مقررات را برای دانش‌آموزان بیان کرد و پیشنهادهایی برای فعالیت و همکاری مطرح کرد. می‌توان قوانین و مقررات، نیازهای کتابخانه و فعالیت‌های ممکن را روی یک برگ کاغذ نوشت و همراه با فرم عضویت در کتابخانه هنگام ثبت نام دانش‌آموزان در اختیارشان قرار داد. در فرم عضویت باید فعالیت‌هایی که دانش‌آموز تمایل به شرکت در آن‌ها را دارد به تفکیک مشخص شده باشد تا بعداً بتوان او را برای آن فعالیت دعوت کرد. البته در هر صورت جلسه‌ی حضوری برای آشنایی با کتابخانه و مقررات آن لازم است. همچنین قوانین کتابخانه را باید در تابلوی کتابخانه نصب کرد. از تابلوی کتابخانه می‌توان استفاده‌های دیگری نیز کرد، مثل اعلام نیازهای کتابخانه و امکاناتی که کتابخانه می‌تواند ارائه دهد (در اختیار قرار دادن سالن کتابخانه برای ارائه سمینار، نمایش فیلم و… )؛ بدین ترتیب می‌توان بچه‌ها را به انجام فعالیت‌هایی تشویق کرد. می‌توانیم با نصب بعضی نقاشی‌ها و عکس‌ها بر دیوار کتابخانه، محیط آن‌جا را جذاب‌تر کنیم.
می‌توان در اوایل سال تیمی داوطلب از بچه‌ها جمع کرد و با کمک آن‌ها به کار شماره زدن کتاب‌ها، وارد کردن کتاب‌های جدید و مرتب کردن کتابخانه پرداخت.
کتاب‌های کتابخانه نیاز به معرفی مداوم دارند. اگر مدرسه کتابدار داشته باشد این کار می‌تواند توسط کتابدار صورت بگیرد. در غیر این صورت معلم‌های کلاس‌های مختلف می‌توانند این مسئولیت را برعهده بگیرند. کار معرفی کتاب‌ها علاوه بر سر کلاس، می‌تواند با برگزاری نمایشگاه، سر صف صبحگاهی و یا در تابلوی مدرسه انجام گیرد. حتی می‌توان بروشوری تهیه کرد که در آن همراه با معرفی کتابخانه، لیستی از کتاب‌های کتابخانه و در صورت امکان خلاصه‌ای از آن‌ها باشد. این کار را می‌توان در چند بروشور در طول سال نیز انجام داد، و بخشی از کار تهیه بروشور را هم می‌توان به عهده‌ی دانش‌آموزان گذاشت.
برای نوشتن خلاصه کتاب‌ها در بروشور می‌توان از خلاصه‌ای که خود بچه‌ها، از جمله بچه‌های سال‌های قبل تهیه کرده‌اند استفاده کرد. برای اینکه دانش‌آموزان انگیزه‌ی کافی برای تهیه‌ی خلاصه داشته باشند باید راهی اندیشید، مثلا قرار دادن تشویق‌هایی برای بهترین معرفی، بهترین خلاصه و… . برای تشویق بیشتر بچه‌ها به این کار می‌توان مسابقاتی نیز برگزار کرد.
می‌توان مطالعه‌ی کتاب را با یک کار عملی جفت کرد، مثل برگزار کردن مسابقاتی با موضوع‌های علمی، یا غیر علمی، مثل اینکه دانش‌آموز متنی را می‌خواند و باید به هم‌گروهی خود طوری متن را تفهیم کنیم که بتواند آن را بازی کند.
می‌توان با توجه به رده‌ی سنی بچه‌ها فهرستی از کتاب‌های مناسب را به عنوان سیر مطالعاتی که در طول سال می‌توانند داشته باشند در اختیار آن‌ها قرار داد.
یکی دیگر از کارهایی که می‌تواند توسط معلمین انجام گیرد برگزاری بخشی از کلاس‌ها در کتابخانه‌ی مدرسه است. قبل از ورود به کتابخانه معلم پیش‌زمینه‌ای از موضوع درس را برای دانش‌آموزان شرح می‌دهد و سؤالاتی نیز مطرح می‌کند و بعد همراه با بچه‌ها به کتابخانه می‌روند و کتاب‌های مربوط به درس آن روز را جستجو می‌کنند. بچه‌ها می‌توانند بخش‌هایی از کتاب‌های مربوطه را خلاصه کنند و بهترین خلاصه‌ها می‌تواند به صورت کتابچه در کتابخانه و به عنوان ضمیمه‌ای برای درس و موضوع مورد نظر قرار بگیرد، برای این کار هم باید به ایجاد انگیزه‌ی کافی فکر کرد. مثلاً می‌توان از روشی شبیه آنچه که در مورد معرفی کتاب بیان شد استفاده کرد، یعنی بچه‌ها گروه‌بندی شوند و هر گروه از متن متعلق به گروه خودش سؤالاتی طرح کند و از گروه دیگر بپرسد، یا اینکه متن را بخوانند و آن را خلاصه نقد کنند و برای بهترین خلاصه و نقد تشویقی در نظر گرفته شود.
می توان از کتابخانه به عنوان کارگاه آموزشی هم استفاده کرد. قصه‌گویی و نمایش خلاق، آموزش روش‌های پژوهش، مطالعه و تحقیق درباره‌ی موضوعات درسی و غیر درسی، طبقه‌بندی کتاب‌ها، چگونگی استفاده از کتابخانه، روش یادداشت‌برداری و… از جمله برنامه‌هایی است که می‌تواند در این کارگاه انجام گیرد.
(در مدرسه‌های فاقد محیط کتابخانه می‌توان از کمدهای مخصوص کتابخانه در راهرو مدرسه استفاده کرد. می‌توان برای هر پایه‌ی تحصیلی، یک کمد کتابخانه تهیه کرد، که حاوی کتاب‌های مورد نیاز دانش‌آموزان است و برای هر کمد دو نفر دانش‌آموز را به عنوان مسئول کتابخانه انتخاب نمود.)
